Po wprowadzeniu stanu wyjątkowego na obszarze, na którym obowiązuje, przepisy dopuszczają zawieszenie protestów i zgromadzeń, a także innych akcji protestacyjnych. Czasowo zawieszona może też zostać działalność organizacji, których działalność zagraża państwu lub porządkowi publicznemu.
Stan wyjątkowy jest jednym ze stanów nadzwyczajnych, które określa Konstytucja. Zgodnie z ustawą o stanie wyjątkowym z 21 czerwca 2002 roku, stan wyjątkowy może być wprowadzony w razie zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego, w tym działaniami terrorystycznymi. Celem wprowadzenia stanu wyjątkowego ma być „jak najszybsze przywrócenie normalnego funkcjonowania państwa”. Może obowiązywać zarówno w części kraju, jak i w całej Polsce.
Stan wyjątkowy wprowadza prezydent na wniosek rządu. Ustawa o stanie wyjątkowym zobowiązuje prezydenta do niezwłocznego rozpatrzenia wniosku Rady Ministrów. Następnie prezydent wydaje rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wyjątkowego lub postanawia odmówić wydania takiego rozporządzenia. W przypadku wydania rozporządzenia prezydent przedstawia go Sejmowi w ciągu 48 godzin od jego podpisania.
Zgodnie z ustawą stan wyjątkowy trwa nie dłużej niż 90 dni, ale może być przedłużony o kolejne 60 dni. Jeżeli ustaną przyczyny wprowadzenia stanu wyjątkowego, prezydent – na wniosek Rady Ministrów, w drodze rozporządzenia – może go znieść przed upływem czasu, na jaki został wprowadzony.
W rozporządzeniu o wprowadzeniu stanu wyjątkowego określa się przyczyny wprowadzenia, czas trwania i obszar, na jakim wprowadza się stan wyjątkowy, oraz – w zakresie dopuszczonym ustawą, rodzaje ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela. Ustawa przewiduje, że zakres tych ograniczeń powinien odpowiadać „stopniowi zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego”.
Ustawowe regulacje zawieszają prawo do zgromadzeń – z wyjątkiem obrzędów religijnych, a także do strajków i innych protestów. Okresowo zawieszone mogą też zostać zajęcia w szkołach, z wyjątkiem seminariów duchownych. W razie wprowadzenia stanu wyjątkowego, obywatele będą zobowiązani nosić przy sobie w miejscach publicznych dokumenty tożsamości.
W stanie wyjątkowym premier może czasowo zawiesić też działalność stowarzyszeń, związków zawodowych, partii i organizacji, których działalność „stanowi zagrożenie bezpieczeństwa państwa, lub porządku publicznego”, wprowadzić reglamentację zaopatrzenia, cenzurę, zagłuszać nadajniki radia i telewizji.
Za naruszenia regulacji stanu wyjątkowego mają grozić areszt lub grzywna.
Z osobą powyżej 14 lat, wobec której zachodzi „podejrzenie, że nie będzie przestrzegać porządku prawnego”, prokuratorzy, policjanci, strażnicy graniczni, żołnierze Żandarmerii Wojskowej i funkcjonariusze służb specjalnych mogą przeprowadzić „rozmowę ostrzegawczą”.
Wszyscy, którzy ukończyli 18 lat, a co do których – jak formułuje ustawa – zachodzi podejrzenie, że będą prowadzili działalność zagrażającą ustrojowi i bezpieczeństwu państwa lub porządkowi prawnemu, mogą być umieszczeni „w ośrodku odosobnienia”. „Odosobniony” może być także ten, kto skończył 17 lat, jeśli rozmowa ostrzegawcza z nim okazała się nieskuteczna.
Jeśli stan wyjątkowy wprowadzony zostanie na terenie większym niż jedno województwo, to koordynatorem działań zgodnie z ustawą jest premier. Jeśli jest to jedno województwo – wojewoda.
Zgodnie z przyjętą przez Sejm poprawką Senatu do ustawy o stanie wyjątkowym, minister spraw zagranicznych ma notyfikować sekretarzowi generalnemu ONZ i sekretarzowi generalnemu Rady Europy wprowadzenie i zniesienie stanu wyjątkowego.
Podczas obowiązywania stanu wyjątkowego – jeżeli użycie lub wykorzystanie środków przymusu bezpośredniego przez pododdział zwarty policji okaże się niewystarczające do osiągniecia celów tego użycia lub wykorzystania lub nie jest możliwe ze względu na okoliczności zdarzenia – pododdział zwarty policji może użyć lub wykorzystać broń palną.
W czasie stanu wyjątkowego prezydent na wniosek premiera może postanowić o użyciu oddziałów i pododdziałów Sił Zbrojnych RP do przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa, jeżeli dotychczas zastosowane siły i środki zostały wyczerpane. Oddziały i pododdziały Sił Zbrojnych RP mogą użyć broni palnej lub ją wykorzystać.
Ustawa dopuszcza również zawieszenie organów gminy, powiatu lub samorządu województwa, jeśli te nie wykazują dostatecznej skuteczności w wykonywaniu zadań publicznych lub realizacji działań wynikających z przepisów o wprowadzeniu stanu wyjątkowego. Organy te na wniosek właściwego wojewody może zawiesić do czasu zniesienia stanu wyjątkowego premier. W ich miejsce wprowadzony byłby zarząd komisaryczny sprawowany przez komisarza rządowego.
W czasie stanu wyjątkowego może być wprowadzona cenzura prewencyjna środków społecznego przekazu obejmująca materiały prasowe, kontrola zawartości przesyłek, czy zagłuszania sygnału radiowo-telewizyjnego.
Szef MSWiA Mariusz Kamiński zapewnił, że restrykcje „nie będą ingerowały” w życie zawodowe mieszkańców miejscowości nadgranicznych, „w możliwość spokojnego wykonywania działalności, chociażby rolniczej. W minimalnym stopniu będą te restrykcje dotyczyły stałych mieszkańców tych miejscowości” – zapewnił Kamiński. Wprowadzą natomiast „istotne ograniczenia dla osób z zewnątrz, dla osób obcych na tym terenie, które chciałyby się przemieszczać w tych miejscowościach”.
Zgodnie z Konstytucją w czasie stanu nadzwyczajnego nie mogą być zmienione: sama ustawa zasadnicza, ordynacje wyborcze do Sejmu, Senatu i organów samorządu terytorialnego, ustawa o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej oraz ustawy o stanach nadzwyczajnych. „W czasie stanu nadzwyczajnego oraz w ciągu 90 dni po jego zakończeniu nie może być skrócona kadencja Sejmu, przeprowadzane referendum ogólnokrajowe, nie mogą być przeprowadzane wybory do Sejmu, Senatu, organów samorządu terytorialnego oraz wybory Prezydenta Rzeczypospolitej, a kadencje tych organów ulegają odpowiedniemu przedłużeniu. Wybory do organów samorządu terytorialnego są możliwe tylko tam, gdzie nie został wprowadzony stan nadzwyczajny” – głosi art. 228 Konstytucji.(PAP)
Autor: Marcin Chomiuk
