Z inicjatywy Muzułmańskiego Związku Religijnego w RP (MZR) ukazała się publikacja „Mizary – tatarskie cmentarze w Polsce”. Znaleźć tam można informacje o zabytkowych, wciąż czynnych cmentarzach polskich muzułmanów oraz nekropoliach już wyłączonych z użytkowania.
Do nieczynnych należą cmentarze muzułmańskie (tatarskie) w Studziance i Zastawku na Lubelszczyźnie. Obie te nekropolie, zlokalizowane ok. 30 km od siebie, zostały prawdopodobnie założone po 1679 roku przez pierwszych osadników muzułmańskich, kiedy to król Jan III Sobieski nadał Tatarom ziemie za zasługi wojenne. Obie są od wielu lat nieczynne i wpisane do rejestru zabytków.
Czynne są zabytkowe mizary w Kruszynianach i Bohonikach w Podlaskiem; to tu są największe w kraju skupiska polskich muzułmanów pochodzenia tatarskiego. Zabytkowy mizar w Kruszynianach założony został najprawdopodobniej pod koniec XVII wieku; najstarszy odnaleziony nagrobek pochodzi z 1696 roku.
Drugi w regionie zabytkowy, czynny mizar znajduje się w sąsiednich Bohonikach. Ta nekropolia, założona w II połowie XVIII wieku, uznawana jest za największy muzułmański cmentarz w Polsce; najstarszy zachowany nagrobek datowany jest na 1796 rok. W Bohonikach jest też mizar nieczynny, założony prawdopodobnie przez pierwszych osadników muzułmańskich w końcu XVII wieku.
Łącznie, jako jedna nekropolia, zostały opisane oba cmentarze stołeczne – Muzułmański Cmentarz Tatarski przy ul. Tatarskiej 8 oraz Muzułmański Cmentarz Kaukaski przy ul. Młynowej 60. Oba są czynne.
Autorzy publikacji „Mizary – tatarskie cmentarze w Polsce” zwracają uwagę, że mogiły wykopywano niegdyś na osi wschód-zachód, co miało stanowić odwzorowanie ustawiania się wiernych podczas modlitwy w meczecie w równoległe rzędy. Dla podkreślenia równości wszystkich muzułmanów, grobów nie otaczano ogrodzeniem. Na mogile ustawiano dwa kamienie, większy od strony głowy, mniejszy w nogach. Na większym umieszczano napis epitafijny, a boki okładano trzema rzędami mniejszych kamieni.
W XVIII wieku na ziemiach RP utrwalił się nagrobek w postaci kamiennej płyty, ustawionej pionowo u wezgłowia mogiły. Wykonywana była najczęściej z piaskowca, zaś u bogatszych Tatarów ze szlachetniejszego materiału: granitu, bazaltu lub marmuru. W XIX wieku zaczęły pojawiać się nowe – choć obce wzorom muzułmańskim – formy nagrobków w formie obelisków, kolumn czy graniastosłupów.
Książka wydana została w języku polskim, z tłumaczeniem na angielski i arabski. Zawiera też regulaminy cmentarza muzułmańskiego i pochówku na mizarach, znaleźć tam można też informacje dotyczące zasad zwiedzania tych nekropolii i dane kontaktowe.
Wydawnictwo w wersji elektronicznej można znaleźć w zasobach Biblioteki Tatarskiej www.bibliotekatatarska.pl (PAP)
autor: Robert Fiłończuk
