W Kościele katolickim 16 lipca przypada liturgiczne wspomnienie Najświętszej Maryi Panny z Góry Karmel – Matki Bożej Szkaplerznej. Św. Jan Paweł II kultywował przez całe życie nabożeństwo szkaplerzne. Papież przyjął ten znak opieki Maryi będąc jeszcze dzieckiem.
Duchowość karmelitańska jest jedną z głównych gałęzi duchowości katolickiej obok benedyktyńskiej, Ignacjańskiej, franciszkańskiej i dominikańskiej.
Jej nazwa – Karmel – pochodzi od łańcucha górskiego poprzecinanego licznymi wąwozami i dolinami, ciągnącego się na przestrzeni ok. 25 km w północnej części Izraela nad Morzem Śródziemnym. Ze względu na swoje piękno podziwiał go prorok Izajasz, autor Pieśni nad Pieśniami oraz prorok Eliasz.
Pierwszy wzniesiony przez pustelników kościół na górze Karmel dedykowano Matce Chrystusa, zaś eremici nazywali się Braćmi Najświętszej Maryi Panny z Góry Karmel, w skrócie karmelitami. Za wyróżniający ich znak przyjęli proste brązowe habity i pasiaste płaszcze, które pod koniec XIII w. zamienili na białe.
Między rokiem 1206 a 1214, poprosili łacińskiego patriarchę Jerozolimy św. Alberta o zatwierdzenie ich stylu życia spisanego na kartach „Reguły pierwotnej”, która stała się podstawą „Reguły Karmelitańskiej”. Zatwierdził ją papież Honoriusz III w 1226 roku. Po przeniesieniu zakonu do Europy w roku 1247 papież Innocenty IV adoptował regułę zakonu do nowych warunków.
W starym kontynencie karmelici spotkali się z niezrozumieniem ich stylu życia. Zgodnie z przekazem karmelitańskim, z pomocą przyszła im Matka Boża objawiając się z 15 na 16 lipca 1251 r. św. Szymonowi Stock wskazując na szkaplerz, część habitu zakonnego. Miała powiedzieć: „Przyjmij szkaplerz twojego zakonu – przywilej dla ciebie i karmelitów. Kto w nim umrze, nie zazna ognia wiecznego. Oto znak zbawienia, ratunek w niebezpieczeństwach, przymierze pokoju i wiecznego zobowiązania”. Zgodnie z obietnicą zakon został zatwierdzony przez Stolicę Apostolską, zaś nabożeństwo szkaplerzne stało się najpopularniejszą formą czci Matki Bożej, a szkaplerz jednym z sakramentaliów.
Szkaplerz wykonany jest z brązowego sukna tak, by jedna jego część spadała na plecy, a druga na piersi. Na pierwszej jest wizerunek Matki Bożej Szkaplerznej, a na drugiej Serce Jezusa. W 1910 roku papież Pius X zezwolił na zastąpienie szkaplerza płóciennego – medalikiem szkaplerznym. Będąc znakiem maryjnym, zobowiązuje tego, który go nosi do życia w oparciu o zasady chrześcijańskie z ukierunkowaniem na przykład Najświętszej Maryi Panny. Osoby noszące szkaplerz mają udział w duchowych dobrach zakonu.
Nabożeństwo szkaplerzne przez całe życie kultywował św. Jan Paweł II. Ten znak opieki Maryi papież przyjął będąc jeszcze dzieckiem.
W XVI wieku w wyniku reformy rozpoczętej w 1580 przez św. Teresę z Ávili i św. Jana od Krzyża powstał pierwszy klasztor karmelitów bosych w hiszpańskim Duruelo. Nowy zakon przybrał nazwę Braci Bosych Najświętszej Maryi Panny z Góry Karmel (Zakon Karmelitów Bosych – OCD). Miał on żeńską gałąź mniszek bosych żyjących w zamkniętych klasztorach klauzurowych. Został on zatwierdzony przez Stolicę Apostolską w roku 1593. Tym samym św. Teresa z Ávili stała się jedyną w historii Kościoła katolickiego założycielką męskiego zakonu.
Nazwa zakonnicy bosi wywodzi się z faktu, że mnisi nie nosili żadnego obuwia lub tylko sandały. Był to jeden z wyrazów rezygnacji z dóbr doczesnych. W skutek wewnętrznych sporów o kształt reformy terezjańskiej zakon podzielił się na dwie kongregacje, (w praktyce dwa odrębne zakony o tej samej nazwie, lecz odmiennym stylu życia). Kongregację Hiszpańską pw. św. Józefa charakteryzował duch eremityzmu i zamknięcia na zewnętrzną działalność apostolską. Kongregacja Włoska pw. św. Eliasza, nie negując elementu samotności i pokuty, uznała działalność apostolską i misyjną.
„Wszyscy, którzy nosimy święty habit Karmelu, jesteśmy powołani do modlitwy i kontemplacji; to jest bowiem nasz początek, z tego rodu się wywodzimy, od owych świętych ojców naszych z Góry Karmel, którzy w głębokiej samotności i w całkowitym oderwaniu od spraw tego świata, szukali jedynego skarbu, drogocennej perły kontemplacji” – napisała św. Teresa od Jezusa.
„Charyzmat waszej rodziny zakonnej korzeniami swymi sięga Starego Testamentu, inspirując się na wielkiej postaci proroka Eliasza. Na wzór proroka z Góry Karmel powinniście być świadkami obecności Boga i Jego miłości w dzisiejszym świecie” – napisał papież Jana Paweł II definiując charyzmat karmelitański.
Na świecie jest obecnie 2054 karmelitów. Swoje klasztory mają w 30 krajach na świecie. Poza Europą są na Filipinach, Dominikanie, w Kolumbii, Indonezji, Peru, czy Zimbabwe.
Pierwsi zakonnicy przybyli do Polski z Pragi w roku 1397 z inicjatywy królowej św. Jadwigi Andegaweńskiej i Władysława Jagiełły. Klasztor Ojców Karmelitów w Krakowie „na Piasku” do dziś uważany jest za matkę tego zakonu w kraju. Obecnie Polska Prowincja Karmelitów liczy 12 klasztorów: w Krakowie, Pilźnie, Oborach, Trutowie, Woli Gułowskiej, Gdańsku, Lublinie, Lipinach, Chyżnem, Baborowie, Włodzimierzu Wołyńskim i Sąsiadowicach.
Natomiast karmelici bosi wywodzący się z Kongregacji Włoskiej przybyli do Polski w roku 1605, zakładając pierwszy klasztor w Krakowie. Karmelitanki Bose przybyły z kolei w roku 1612. W następnych latach zakonnicy założyli kilkanaście klasztorów, m.in. w Lublinie, Poznaniu, Lwowie, Przemyślu, Wilnie (Ostra Brama), Warszawie, Berdyczowie. W 1633 r. powstał klasztor eremicki w Czernej pod Krakowem. W pierwszej poł. XVIII w. z polskiej prowincji p.w. Ducha Świętego wydzieliła się prowincja litewska p.w. św. Kazimierza.
Znaną karmelitanką bosą była św. Teresa Benedykta od Krzyża (Edyta Stein), wybitna uczennica Husserla, Żydówka, współpatronka Europy zamordowana w komorze gazowej 9 sierpnia 1942 roku w obozie Auschwitz II-Birkenau.
W skład rodziny karmelitańskiej wchodzą obecnie: Bracia Bosi Najświętszej Maryi Panny z Góry Karmel, Mniszki Bose Najświętszej Maryi Panny z Góry Karmel, Świecki Zakon Karmelitów Bosych, Zgromadzenie Sióstr Karmelitanek Dzieciątka Jezus, Zgromadzenie Sióstr Karmelitanek Misjonarek, Zgromadzenie Sióstr Karmelitanek Misjonarek Terezjanek, Zgromadzenie Sióstr św. Teresy od Dzieciątka Jezus, Zgromadzenia Sióstr „Jedność” pw. św. Teresy od Dzieciątka Jezus, Wspólnota Sióstr Karmel Ducha Świętego oraz Świecki Instytut Karmelitański ELIANUM. (PAP)
Autor: Magdalena Gronek
