Bardzo dobry, ciekawy polski pisarz, a także człowiek kultury w ogóle – powiedział o zmarłym w piątek Jerzym Pilchu minister kultury Piotr Gliński. Ceniłem jego felietony, poczucie humoru, jego „Dziennik”. Znakomity był w tym, właściwie niepowtarzalny – podkreślił pisarz Wiesław Myśliwski.
Jerzy Pilch urodził się 10 sierpnia 1952 roku w Wiśle, rodzinie protestanckiej, ukończył filologię polską na Uniwersytecie Jagiellońskim. Tam też w latach 1975-85 pracował jako adiunkt w Instytucie Filologii Polskie i rozpoczął studia doktoranckie.
W 1975 roku Pilch debiutował jako krytyk literacki. Od 1978 roku był członkiem redakcji „Studenta”, a w latach 80. współorganizatorem i autorem niezależnego „NaGłosu”. Propozycja pracy w „Tygodniku Powszechnym” sprawiła, że Jerzy Pilch przerwał studia doktoranckie. Szybko stał się jednym z najbardziej rozpoznawalnych autorów tego pisma. Do 1999 roku był członkiem zespołu redakcyjnego „Tygodnika Powszechnego”. Później publikował krótko felietony na łamach „Hustlera”, po czym, kolejno: w „Polityce” (1999-2006), „Dzienniku” (2006-09) i „Przekroju” (2010-11). W lipcu 2012 ponownie został felietonistą „Tygodnika Powszechnego”.
W 1989 roku Jerzy Pilch otrzymał Nagrodę Fundacji im. Kościelskich za tom „Wyznania twórcy pokątnej literatury erotycznej”. W maju 1998 roku jego proza „Tysiąc spokojnych miast” została uhonorowana tytułem Krakowska Książka Miesiąca. Siedmiokrotnie nominowany do Nagrody Literackiej Nike, otrzymał ją w 2001 roku za powieść „Pod Mocnym Aniołem”. Do jego ważniejszych książek należą również: „Spis cudzołożnic. Proza podróżna”, „Rozpacz z powodu utraty furmanki”, „Bezpowrotnie utracona leworęczność”, „Upadek człowieka pod Dworcem Centralnym”, „Miasto utrapienia”, „Moje pierwsze samobójstwo”, „Marsz Polonia”.
W 1994 roku powieść „Spis cudzołożnic. Proza podróżna” została przeniesiona na duży ekran. Reżyserem, autorem scenariusza i odtwórcą głównej roli w filmie „Spis cudzołożnic” (1994) był Jerzy Stuhr. Pilch był współtwórcą dialogów do adaptacji, pojawił się również na ekranie w epizodycznej roli mężczyzny, którego główny bohater spotyka w barze vis-a-vis na Rynku Głównym w Krakowie.
Napisał również scenariusze do dwóch filmów z cyklu „Święta polskie”: „Żółtego szalika” (2000; nagrodzonego między innymi na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni) oraz „Miłości w przejściu podziemnym” (2006). W filmie Witolda Adamka „Wtorek” (2001) wystąpił jako aktor – zagrał zgorzkniałego inteligenta, który przeobraził się w producenta krasnali ogrodowych. Jest też bohaterem dokumentu „Jerzy Pilch. Wyznania człowieka piszącego po polsku” (1991).
Sztuki Pilcha jak i adaptacje prozy doczekały się przeniesień na sceny, były też adaptowane dla potrzeb Teatru Telewizji („Monolog z lisiej jamy”, 1998 i „Narty Ojca Świętego”, 2006). Ponadto na podstawie powieści Pilcha „Inne rozkosze” powstało widowisko telewizyjne pod tym samym tytułem (1998) w reżyserii Rudolfa Zioły.
Autor książki „Pod Mocnym Aniołem” – podobnie jak główny bohater powieści, przeniesionej na ekran przez Wojciecha Smarzowskiego – publicznie przyznał się do alkoholizmu. Jerzy Pilch ujawnił, że wypił w życiu „cysternę spirytusu”, czym zapracował sobie na tytuł „pierwszego alkoholika III RP”. Książka jest na poły autobiograficznym zapisem zmagań z nałogiem – nieustannych pijaństw i trzeźwień, prób wyjścia z nałogu i powrotów na oddział deliryków.
Abstynencję wymusiła na nim w końcu choroba Parkinsona. Życie z nieuleczalnym schorzeniem to tematy poruszane w latach 2012-13 w „Drugim dzienniku”, publikowanym na bieżąco w „Tygodniku Powszechnym”. Począwszy od lata 2013 rubryka ta zmieniła nieco charakter i ukazywała się pod nazwą „Drugi dziennik, czyli autobiografia w sensie ścisłym”.
W 2015 roku ukazała się powieść „Zuza albo czas oddalenia”: zapis szaleńczej miłości sześćdziesięciolatka do pięknej, młodej dziewczyny; dwa lata później – „Portret młodej wenecjanki”, powieść ocierająca się o esej z historii sztuki, a w 2018 roku – powieść „Żywego ducha”. W 2019 roku ukazał się „Trzeci dziennik” i opowiadania „Żółte światło”.
Jeszcze w kwietniu 2020 roku ukazał się kolejny zbiór felietonów Pilcha, „60 felietonów najjadowitszych”. W jego skład weszły utwory publikowane wcześniej w zbiorach: „Rozpacz z powodu utraty furmanki”, „Tezy o głupocie, piciu i umieraniu”, „Upadek człowieka pod Dworcem Centralnym” oraz „Pociąg do życia wiecznego”.
Pisarz zmarł 29 maja. Szefowa wydawnictwa Literackiego, z którym pisarz współpracował od 20 lat, powiedziała, że do końca prowadzili rozmowy o wydaniu kolejnej książki.
„Był to świetny człowiek i świetny pisarz” – ocenił pisarz Józef Hen.
„Ceniłem zwłaszcza jego felietony, jego poczucie humoru, jego +Dziennik+. Znakomity był w tym, właściwie niepowtarzalny – podkreślił w rozmowie z PAP prozaik i dramatopisarz Wiesław Myśliwski.
„To był bardzo dobry, ciekawy, interesujący polski pisarz, a także człowiek kultury w ogóle” – powiedział o zmarłym wicepremier, minister kultury i dziedzictwa narodowego Piotr Gliński.(PAP)
