Projekt konstytucji PRL z 1952 r. z odręcznymi poprawkami Józefa Stalina, za pomocą których studził on wiernopoddańczy zapał polskich komunistów, mogli obejrzeć goście Archiwum Akt Nowych, które w sobotę zorganizowało Dzień Otwarty. Inne skarby AAN to m.in. szyfrogramy Grupy Berneńskiej.
„Archiwum Akt Nowych, co chcieliśmy dziś pokazać, jest instytucją otwartą i służącą całemu społeczeństwu – nie tylko instytucją zabezpieczającą dokumenty w magazynach, ale także te dokumenty udostępniającą dla szerokiej publiczności zainteresowanej XX-wieczną historią Polski” – powiedział PAP dyrektor Archiwum Akt Nowych Mariusz Olczak, zaznaczając też, że podczas obecnej prezentacji pokazana została gościom wyjątkowo duża liczba dokumentów.
„To prawdziwe skarby Archiwum Akt Nowych i jedne z najważniejszych dokumentów polskiego dziedzictwa narodowego” – podkreślił szef AAN, zwracając też uwagę, że udostępnione dla gości oryginalne dokumenty wpisane są na Polską Listę Krajowego Programu UNESCO „Pamięć Świata”.
Wśród prezentowanej dokumentacji znalazł się np. memoriał Ignacego Jana Paderewskiego do prezydenta USA Woodrowa Wilsona z 17 stycznia 1917 r., dokumenty związane z budową portu w Gdyni czy projekt dekretu o ordynacji wyborczej do Sejmu Ustawodawczego z 28 listopada 1918 r. „Wyborcą do Sejmu jest każdy obywatel państwa bez różnicy płci, który (co dopisano ręcznie – PAP) w dniu ogłoszenia wyborów ukończył 21 lat” – czytamy w projekcie dekretu.
Inne ciekawe dokumenty to szyfrogramy Poselstwa RP w Bernie z lat 1940-45 ukazujące działania polskich dyplomatów na rzecz ratowania Żydów w okupowanej Europie. „Sprawa uzyskiwania paszportów krajów Ameryki Południowej dla żydów polskich, celem ratowania ich przed kierowaniem do t.zw. „Vernichtungslager” była istotnie w okresie redagowania przez Ministerstwo w.w. pisma tj. w maju u.r. aktualną i cały szereg osób zostało w ten sposób ocalonych i skierowanych do obozów internowania dla cudzoziemców ż.zw. „Ilager” znajdujących się w przeważnej części na terenie Francji /Vittel/” – czytamy w oryginalnym zapisie Aleksandra Ładosia, który w Bernie w Szwajcarii kierował polsko-żydowską grupą zajmującą się wystawianiem dokumentów dla szukających ratunku Żydów.
Archiwum Akt Nowych zaprosiło też swoich gości do obejrzenia Pracowni Konserwacji Masowej, gdzie mogli zapoznać się nie tylko z procesem odkwaszania papieru, ale także jego czyszczenia, wzmacniania i naprawy uszkodzonych akt. A pasjonatów, najbardziej ciekawych tajemnic sprzed lat, archiwiści oprowadzili po magazynach, gdzie znajdują się dziesiątki tysięcy dokumentów, w tym także po magazynie z aktami z zasobu Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Wśród zaprezentowanych tam dokumentów był np. rosyjski projekt konstytucji PRL z 1952 r. z odręcznymi poprawkami przywódcy Związku Sowieckiego Józefa Stalina.
„Co ciekawe, studiując te zapiski można ze zdumieniem dostrzec, że Józef Stalin trochę te wiernopoddańcze zapędy tłumił i trochę łagodził te wyzwania polskich komunistów do przymierza PRL ze Związkiem Sowieckim” – usłyszeli od archiwistów goście AAN, którzy chwilę później mogli też zapoznać się z egzemplarzem konstytucji PRL w wyjątkowej formie, bo ręcznie wyhaftowanym przez kobiety pracujące w Polskich Kolejach Państwowych.
Archiwum Akt Nowych, którego siedziba znajduje się przy ul. Hankiewicza 1 w Warszawie, to jedno z trzech polskich archiwów państwowych o charakterze centralnym. Przechowuje dokumenty wytworzone po 1918 r. przez władze centralne, instytucje i stowarzyszenia o charakterze ogólnopolskim oraz spuścizny po wybitnych działaczach politycznych i społecznych. Działalność AAN rozpoczęło na mocy dekretu Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego z 7 lutego 1919 r.
Norbert Nowotnik (PAP)
